حسن حاتمی

برای اولین بار زنان  در کشور واتیکان دارای حق رأی شدند. این تصمیم خیلی خوب، اما خیلی دیر، در ماە آوریل (٢٠٢٣) اردیبهشت ١٤٠٢ از سوی پاپ فرانسیس – رهبر کاتولیک‌های جهان- گرفتە شد کە از ١٠ اکتبر قابل اجرا است. در این بارە چنین نوشتە شدە است :” پاپ فرانسیس برای اولین بار به زنان اجازه خواهد داد در یک نشست مهم جهانی اسقف‌های اعظم در ماه اکتبر رای دهند؛ تصمیمی که به عنوان یک گام تاریخی و بی‌سابقه مورد ستایش قرار گرفته است. ” 

همچنین، پاپ فرانسیس طی این تغییرات بە ٧٠ عضو غیراسقف کە نیمی از آنها زنان هستند، اجازەی مشارکت در مجمع (١٠ اکتبر) را خواهد داد و آنها نیز حق رأی خواهند داشت. – قبلا” زنان دراین مجمع رأی مشورتی داشتند.- این روند از”زمان دومین شورای واتیکان و نشست‌های مربوط بە دهەی ١٩٦٠ کە موجب مدرن سازی کلیسا شد، پاپ‌ها، اسقف‌های جهان را برای چند هفتە جهت بحث و رایزنی پیرامون موضوعات خاص بە رم دعوت می‌کنند. در پایان این نشست‌ها، اسقف‌ها پیشنهاد خاصی را دادە و بە پاپ ارائە می‌دهند. زنان کاتولیک مدتهاست کە تقلیل نقش زن را مورد انتقاد قرار دادەاند. اما این بار تغییرات پاپ را بەعنوان اقداماتی در جهت درست، تحسین می‌کنند.”‌

روند حق رأی زنان درایران

    درایران بعلت جو شدید، نادرست، ناسالم و نابرابرکە قبل و بعد از انقلاب مشروطە علیە زنان وجود داشت، خوانش و تفکرضد زن در “نظام‌ نامە” [قانون اساسی] انقلاب مشروطە، متأسفانە بازتاب بدی داشت کە نوشتە شد: “زنان، خارج شدگان از دین اسلام، دیوانەگان، تبعەی خارج، دزدان و قاتلین، گدایان، متکدیان و اشخاصی کمتر از ٢٠ سال” فاقد حق رأی شناختە شدند.

    پس از شکست خوردن “استبداد صغیر” کودتای محمد علی شاە قاجار و همفکرانش و بە توپ بستن مجلس اول مشروطە، بە فرماندهی لیاخوف روسی، مجلس دوم تشکیل شد و نظامنامەی انتخاباتی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در آن جلسە برای اولین بار، محمد تقی وکیل‌الرعایا، نمایند مردم همدان، و تقی زادە از حق رأی زنان پشتیبانی کردند. اما با مخالفت محمد علی فروغی و سید حسن مدرس [آیت‌اللە] قرار گرفت. مدرس هشدار داد کە، اعطاء رأی بە زنان بە بی ثباتی سیاسی، فساد مذهبی و هرج و مرج اجتماعی خواهد شد و گفت:”خداوند در اینها [زنان] قرارندادە است کە لیاقت حق انتخاب داشتە باشند …”.

   درهمین زمان تاج السطنە، دخترناصرالدین شاە، و برجستەترین زن روشنفکر با تحسر می‌نویسد:”افسوس کە زنهای حقوق طلب، در اروپا چە قسم ازخود دفاع کردە و حقوق خود را با چە جدیتی میطلبند و حق انتخاب می‌خواهند”.

    در دوران رضا شاە حق رأی زنان مسکوت ماند. اما با سقوط رضا شاە و اشغال کشور از سوی متفقین در سال ١٣٢٠، مسئلەی حق رأی بە زنان از سوی نمایندگان حزب تودە در مجلس چهاردهم در سال ١٣٢١ (١٩٤٢)، مطرح شد، اما با مخالفت‌ها روبرو گردید.

حق رأی زنان برای اولین بار در آذربایجان

      فرقەی دموکرات آذربایجان در ١٢ شهریور ١٣٢٤بە رهبری جعفر پیشەوری، زندە یاد، تأسیس شد. این حزب کە دولت ملی آذربایجان ، را در ٢١ آذر١٣٢٤ (١٩٤٥) تشکیل داد، برای اولین بار زنان در انتخاب کردن و انتخاب شدن شرکت کردند و حق رأی را بدست آوردند.

   در هفتمین مادە از مرامنامە فرقە دموکرات مصوبە ١٠ مهر ١٣٢٤ نوشتە شدە است: بدون هیچ تبعیضی می‌بایست حق انتخاب نمایندگان مجلس ملی آذربایجان برای کلیەی زنان و مردانی کە بە سن ٢٠ سال رسیدەاند و همچنین حق انتخاب شدن برای زنان و مردان ٢٧ سال تا ٨٠ سال باید فراهم شود.

– قیزل صحیفە ١٣٢٤- ١٩٤٦، ص ١١٧.-   

    بعد از تشکیل مجلس ملی نیز در تبصرەی مادەی ٨ مصوب نمرە ١٤، این چنین آمدە است کە: در انتخابات انجمن‌ها [شوراها] تمامی زنان و مردان کە بە سن ٢٠ سال رسیدەاند حق رأی و انتخاب شدن را دارند…افرادی از فئودال‌ها و آخوندها مخالف تقسیم اراضی و حق رأی برای زنان آذربایجانی بودند. برای نمونە: آخوند یونس مجتهد اردبیلی در اعتراض بە حق رأی زنان، فریاد “وااسلاما” سر دادە و حکم ارتداد رهبران فرقە و فدائیان را صادر می‌کند و سریە دختر قهرمان شاهسون از جملەی سرشناسترین فدائیان است کە قربانی تحجر زمانە قرار گرفتە و بعد از پنج روز مبارزەی مسلحانە و مقاومت، در نهایت توسط قوای مرتجعین اعدام می‌شود.  

    نقش برجستەی زنان آذربایجانی در مبارزەی انقلابی پیشینەی درخشانی دارد. زنان آذربایجانی هر آنچە کە در انقلاب مشروطە بدست نیاوردە بودند در حکومت یکسالەی آذربایجان تجربە کردند. با وجود مخالفت سرسختانەی دولت مرکزی، دموکرات‌ها بر حق رأی زنان پافشاری کردە و آنرا عملی کردند.

    فرقەی دموکرات آذربایجان بر خلاف رضا خان [شاە]، آزادی زنان را نە در کشف حجاب اجباری، بلکە در احقاق حقوق و تمرین دموکراسی تاریخ ساز کرد…. در همین بستر است کە در چهارم ژوئیەی ١٩٤٥(١٣٢٤)، کانون زنان آذربایجان با حضویت ٦٠٠ نفر زن از بیشتر مناطق آذربایجان جلسە مهمی در تبریز ترتیب دادند. تعداد پنج نفر از زنان را بەعنوان هیئت رئیسە انتخاب کردند و در صدر آنها بصورت افتخاری “خانم معصومە ستاری” دختر ستار خان [زندە یاد] قرار گرفت.  

– مقالە ٢١ آذر چراغ راە زنان آذربایجان، تهیە و تنظیم محمد علی ارجمندی، سایت آذربایجان دموکرات فرقەسی.-  

    در فاصلە زمانی اندک زنان ارومیە، خوی، اردبیل، زنجان، سراب، مراغە، مرند و… انجمن‌های خود را تأسیس کردند. “روزنامەی آذربایجان، نمرە ١٥٣٨- ایران ابراهیمی.”

تأسیس حزب زنان در کوردستان

    پس از پایان جنگ دوم جهانی و فضای جدید، شکست فاشیزم و متحدین (آلمان، ایتالیا و ژاپن)، موقعیتی مناسب برای فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در ایران بوجود آمد. در کوردستان حزب دموکرات کوردستان در ادامەی “ژێ کاف”  در ١٦ آگوست ١٩٤٥ (٢٥ مرداد ١٣٢٤) در مهاباد بە رهبری، زندە یاد، قاضی محمد تأسیس شد.   

    حدود ٦ماە  بعد از تأسیس حزب دموکرات کوردستان، برگزاری کنگرەی اول در ماە مهر١٣٢٤ و پس از حدود ٢ ماە گذشتە از حکومت ملی آذربایجان، جمهوری کوردستان در ٢ بهمن ١٣٢٤ بە ریاست جمهوری پیشوا قاضی محمد، زندە یاد، تأسیس شد. ٥٢ روز پس از تأسیس جمهوری کوردستان،  و یک هفتە پس از ٨ مارس، روز جهانی زنان، برای اولین بار در کوردستان “حزب دموکرات زنان کوردستان” بە رهبری خانم مینا قاضی (اسکندری)، درمهاباد تشکیل شد.  

    تأسیس حزب دموکرات زنان، کە همتراز با حزب دموکرات کوردستان بود، کە در خوانش امروزی شروع بستر یکسان سازی از طرفی و “مدرن سازی جمهوری کوردستان و دولت – ملت کورد” در جهت دموکراتیک کردن آن، “در جامعەای سنتی و حدود ٩٥٪  مردم بیسواد، مذهبی و [عشیرەای] بودند”، درمدت حدود کمتر از١٠ ماە فعالیت حزب دموکرات زنان کوردستان، بە شکلی خیلی چشمگیر رشد و توسعە پیدا کرد.

    تأسیس مدارس ابتدائی دخترانە بە زبان کوردی در مهاباد، اشنویە و بوکان و مدارس عصرانە و شبانە برای سواد آموزی  بزرگسالان، دختران، زنان، پسران و مردان بخش مهمی از بستر سازی، حکومت ملی است کە زنان حزب خود را تأسیس کردند. یک هفتە قبل از تأسیس حزب زنان نیز کنفرانس محلات در مهاباد و حومە برگزار شدە بود. نمایندگان محلات کە در آن یهودی و ارمنی هم در آن کنفرانس  شرکت داشتند، پس ازآن در حزب دموکرات زنان کوردستان خیلی فعال شدند. آنان، زنان (یایان) و دختران (کیژان) درروزنامەی کوردستان، مدیر و معلم مدرسە با دلگرمی فراوان، فعال بودند کە، تاریخ سازمرحلەی جدیدی شدند. 

    “نخستین هدف آنان [زنان] بسیج بزرگسالان برای حمایت از جمهوری و ملت بود. از آنجائیکە اکثراین زنان بیسواد بودند، حزب کلاسهای سواد آموزی و همچنین گردهمائیهای غیرە رەسمی، سازمان دادن دیگر فعالیت‌ها، شامل جمع آوری کمک مالی برای ارتش ملی، شرکت در راهپیمائیها، تظاهرات و نوشتن در روزنامەها بود. کمک بە ارتش ملی شامل کارزنان در بافتن لباس و جوراب گرم، برای پیشمرگان بود. حزب زنان از جمهوری چهرەی یک دولت مدرن را کە علاقە بە پیشرفت زنان بود، بنمایش میگذاشت.”

    شهرزاد مجاب، محقق ، پژوهشگر نویسندە درکانادا، در مورد حزب زنان کوردستان.   

  حق بە رسمیت شناختن رأی بە زنان در ایران

    ٥٧ سال پس از مشروطیت (١٩٦٢- ١٩٠٥) (١٣٤١- ١٢٨٤)، کە انجمن‌های ایالتی و ولایتی در ١٦ مهر ١٣٤١، از سوی کابینەی “اسداللە علم” نخست وزیر وقت پهلوی دوم (محمد رضا شاە) پس از ٢١ سال حاکمیت، کە ٩ سال پس از کودتای ٢٨ مرداد در ١٣٣٢ (١٩٥٣) بە تصویب رسید؛ در آن منعی برای انتخابات کردن و انتخاب شدن نداشتند، کە خروجی آن مشکلات فراوانی بود کە بە وسیلەی چند آیت‌اللە و در رأس آنان آ. خمینی بوجود آمد. و…

   اما انتخابات آن چنانی درایران آنزمان برگزار نمیشد. انتخابات فقط درمجلسین شورای ملی و سنا بودند، کە بدون اجازەی شاە،  تآئید صلاحیت‌های ساواک و دربار، کە در مستند پنج قسمتی “پرویز ثابتی” فرد شمارە ٢ی آن سازمان خوفناک با تلویزیون “من و تو” در چند روز گذشتە، خیلی شفاف و آشکار در این مورد صحبت میکند. حتا ازمجلس ٦٠ نفرەی سنا، کە ٣٠ نفرآن را شاە  و دربار برمیگزیدند، تنها ٣٠ از آن نمایندەگان پالایش شدە و مورد اعتماد رژیم، بوسیلەی مردم “انتخاب” میشدند. انتخاباتی کە سیاسیون و مخالفان رژیم استبدادی شاە، آنان را “انتخابات فرمایشی” مینهادند. برای اولین بار ٦ زن بە مجلس شورای ملی راە یافتند.

– مستند پنج قسمتی، پرویز ثابتی، یوتیوب.-

    درمجموع با این سیر گذرا بر حق رأی زنان و دشواریها و موانع اقدام خیلی خوب کنونی پاپ، میتوان این تاریخ سازی مهم را بە نسل جوان یاد آورشد کە در کوردستان و آذربایجان، رهبران احزاب  سیاسی دموکرات، جاودانە یاد پیشوا قازی محمد و فرقەی دموکرات، زندە یاد جەعفەر پیشەوەری کە پس از استبداد رضا شاهی تأسیس و حکومت‌هایشان حدود یک سال عمرمیدانی داشتند، ٧٨ سال پیش از پاپها کە کشورشان در قلب اروپا قرار دارد، مترقی‌تر، برابری طلب‌تر و حقوق مدارتر برخورد کردەاند. 

منابع:

* گوگل

* وبلاگ یولداشلار، تاریخ معاصر ایران و آذربایجان و بازنشردر کانال تیلگرامی علی مرادی مراغەای.

* روزنامەی کوردستان، شمارەهای ٢٤ و ٢٥ ، سال ١٣٢٤.

* زنان و ناسیونالسیم در جمهوری کوردستان ١٩٤٦، پیش از مقدمە، شهرزاد مجاب، ترجمەی احمد اسکندری.   

* یوتیوب. حسن حاتمی، ١٧دسامبر٢٢٠٢٣، برابر با ٢٦ آذر ١٤٠٢.