دلێر خورشیدی
توندو تیژی بەرامبەر ژنان تەنها توندو تیژی جەستەیی نییە بەڵکو زۆر فراوانترە کە خۆی لە توندوتیژی جەستەیی، جنسی، هەست، دەروونی و داراییدا، زۆری لێکردن و زەوتکردنی مافی ئازادیدا دەبینێتەوە. ئەمە پێناسەی نەتەو یەکگرتوەکانە لەسەر توندوتیژی دژی ژنان.
١. لە جیهاندا یەک لەسەر سێی ژنان لە ماوەی ژیانیاندا توندوتیژیان بەرامبەر دەکرێت.
٢. توندوتیژییەکان یان لەلایەن نێزیکان یا کەسانێکی نەناسراوەوە دەکرێت بەڵام زۆربەی توندوتیژییەکان لەلایەن دۆست یان هاوسەرەکانەوە دەکرێن.
٣. لەجیهاندا ساڵانە ٤٥٠٠٠ ژن یان کچ بەدەستی هاوسەر یان بنەماڵەکانیان دەکوژرێن. ئەو ئامارە دەکاتە پەنجا لەسەدی ژنانی کوژراو لە ساڵێکدا.
٤. ٤٩ وڵات هیچ یاسایەکیان نییە دژی توندوتیژی دژی ژنان کە ئەنجامدراو بێت لەلایەن هاوسەرەوە. ١١٢ وڵات هیج یاسایەکیان نییە کە باس لە دەستدرێژیی جنسی بکات لە لایەن هاوسەرەوە.
٥. نزیکەی پەنجا لەسەدی توندوتیژی جنسی بەرامبەر کچانی خوار ١٦ ساڵی دەکرێت .
٦. زیاتر لە ٦٥٠ میلیۆن کچ لەژێر تەمەنی هەژدە ساڵییەوە بەشوو دەدرێن .
٧. نزیکەی ٧٠ لەسەدی قاچاغکردنی مرۆڤ، بە کچان و ژنانەوە دەکرێت. لە و ٧٠ لەسەدە ٧٩ لەسەدیان لەبواری جنسییەوە کەڵکی خراپیان لێوەردەگیرێت.
٨. تەخمینی ئەوە دەکرێت کە ٤٠ لەسەدی ژنانی توندوتیژیان بەرامبەر دەکرێت لە بەر تابۆ، شەرم و حەیا نەچوون پێوەندی بە هیچ شوێنێکی پێوەندیدارەوە بگرن. دیارە بەداخەوە بەهۆی بووونی کولتورێکی سەرکوتکەرانە، نەبوونی زانیاری، یان خواستی پاراستنی بنەماڵەوە زۆر ژن پێوەندی بەهیچ شوێنێکەوە ناکەن یان ناوێرن باس لە نەهامەتییەکانیان لە ترسی ژیانی خۆیان بکەن. بۆیە زۆرجار توندوتیژی قبووڵ دەکەن چونکە نازانن کێ و چۆن ژیانیان پارێزراو دەکات.
دەوری ڕێکخراوی داکۆکی لە مافی ژنان
لێرەدا پرسیارێک دێتەگۆڕێ ئەویش ئەوەیە بۆچی توندوتیژی ڕوودەدات؟ دەوری ڕێکخراوی ژنان چیە لێرەدا؟ توندوتیژی دژ بە ژنان لەوەوە دەست پێدەکات کە لە کۆمەڵگەدا جیاوازیی لەبەینی ژن و پیاو دادەنرێت. هێندێک دەڵێن ئایا جیاوازی نییە؟ با، جیاوازی فیزیکی و بیۆلۆژی هەیە بەڵام وەک مرۆڤ و ماف نا. مافەکانی مرۆڤ بۆ هەموو مرۆڤێکە وەکیەک. لە تەنیشت دانانی نۆرم لە کۆمەڵگەدا، هەژاری، جەنگ و نەبوونی سیستمی دادپەروەر، توندو تیژی دژی ژنان زیاتر دەبن. بۆیە لە کاتی جەنگ و کارەساتی سرووشتی کچان و ژنان زۆرترین ئازار دەبینن. لەو کاتانەدا دەستدرێژی جنسی، بەزۆربەشوودان، منداڵهاوسەریی، کڕین و فرۆشتن بە کچان و ژنانەوە وەک چەک بەکار دەهێنرێت. لە دەستووری نێودەوڵەتیدا ئەم توندو تیژیانە وەک جنایەت بەرامبە مرۆڤایەتی دێنە هەژمار.
لەئێستادا ٣٧٠ میلیۆن ژن کە لە ژیاندان پێش ئەوەی ببن بە ١٨ ساڵ توندوتیژی جنسییان بەرامبەر کراوە. هەر بۆ بەرچاوڕوونی و بۆ بەراورد ژمارەی هاووڵاتییانی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ٣٣٦ میلیۆنە. یانی زۆر زیاتر لە دانیشتووانی ئەمریکا لە جیهاندا ژن کە لە ژیاندان توندوتیژی جنسییان بەرامبەر کراوە.بەپێی ئاماری نەتەوەیەکگرتووەکان لە ساڵی ٢٠٢٤ دا ٧٣٦ میلیۆن ژن دەستدرێژی جنسییان کراوەتەسەر. بۆ نموونە لەوڵاتێکی وەک کۆنگۆی دێموکرات ڕۆژانە ١٠٠٠ ژن دەستدرێژی جنسییان دەکرێتەسەر. واتە لە کاتژمێرێکدا ٤٨ ژن و لە هەر خولەکێکدا چوار ژن. ئەو دەستدرێژیانە بەهۆی جەنگ، هەژاریی و نەبوونی ئاسایش لە وڵات دایە.